” Uc toplumda Osman Gazi’nin manevi destekleyicisi, hukuki ve sosyal hayatı örgütleyici olarak ahileri ve fakıları görüyoruz.(fakı, İslam ilimlerinde, özellikle hukukta uzman fakih’in kısaltmasıdır.)
Köye yerleşen bir grubun, İslam kurallarına göre yaşamlarını düzenlemek için bir köy imamına, bir din adamına ihtiyacı vardı. İşte, fakıhların en aşağı kademede olanları bu köy imamlarıdır. Daha yukarıda kadılar, vezirler gelmekteydi. 1330′ larda Osmanlı ülkesini gezen İbn Battuta seyahatnamesinde bu çeşit köy imamlarından söz eder.
Osman döneminde bu fakıların en meşhuru Tursun Fakih‘tir. Söğüd yakınında türbesi bugün bir ziyaretgahtır.
Osman dönemine ait fakılar arasında Ede-Bali, Tursun Fakih adlarını biliyoruz. Bize ilk Osmanlı tarihini nakleden İshak Fakih ve onun oğlu Yahşi Fakih vakıf almış bu fakılardan ikisidir.
Beyliği teşkilatlandırma, dini-sosyal hayatı düzenleme bakımından bu fakılar son derece önemli bir oynamışlardır. Din adamlarının ilk dönemlerde devletin örgütlenmesinde beylere danışmanık yapmış olmaları, ilk vezirlerin de onlar arasından seçilmiş olması olayını açıklar (ilk vezirlerden Sinanüddin Yusuf kuşkusuz ulemadandır.) Çandarlı Halil, ulema menşeinden vezirlerin en ünlüsüdür. Onun çocukları 1453’e kadar devlet içinde otorite bakımından padişahla kıyaslanacak bir mevkie sahip oldular. ”
Halil İnalcık- Devlet-i ‘Aliyye- Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I
(Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları- Cilt 1- Sy.34-35 )
